wit (10): nico dockx & helena sidiropoulos

door johan velter

Wat een boek! ‘Projet pour un livre. Projet pour un film’ (RA, Antwerpen) van Nico Dockx en Helena Sidiropoulos is ‘toevallig’ ontstaan. Dockx was aan het werken in de archieven van Bozar en hij vond daar de maquette van de nooit gerealiseerde catalogus bij de Marcel Broodthaers-tentoonstelling uit 2001. Corine Diserens was curator van de tentoonstelling en ze kreeg niet de rechten om de werken van M.B. af te beelden en dus was er geen catalogus.

Dockx en Sidiropoulos eigenen zich dit werk toe. Het boek is nu als kunstenaarsboek van het koppel beschikbaar.

Er is een kartonnen doos, groen, waarop een palm is afgebeeld. Op de binnenzijde van de doos staat een tekst in rode letters en twee begrippen (wit op zwart) die onwrikbaar naar het werk van M.B. verwijzen. Op de binnenzijde is een kader gedrukt met daarbinnen een rechthoek en hierin twee diagonalen.

De groene doos bevat een foedraal. De namen van de kunstenaars zijn vermeld, hier wordt het M.B.-begrip ‘Devenir-Image’ herhaald en op de bovenste zijzijde werd het nummer van de editie en werden de editors vermeld. Ook binnenin staat in rode letters een zin gedrukt.

Het boek zelf bevat geen band. Op de rug zien we de katernen, de lijm en de binddraad. Uiteraard is het meest opvallende van het boek de vele zwarte vlakken. Een boek moet tonen, moet kennis verspreiden, informatie geven. Hier worden de beelden verborgen: ze zijn gecensureerd. Er zijn rechthebbers en zij verbieden dat de beelden getoond worden, dat er over het werk van M.B. bericht wordt. Dit hele project bevat meerdere paradoxen. Als gecensureerd werk, verschijnt het toch op de markt. (We denken aan de boeken van Erasmus, van Galilei, e.a. waar gelovigen de opdracht kregen passages zwart te maken.) Maar ook: we zien de werken niet maar de bijschriften maken toch duidelijk wat er getoond zou moeten worden. We kennen het oeuvre van M.B. (of er zijn andere boeken beschikbaar) en dus bestaan de beelden in dit boek, ook al worden ze verborgen door hen die dachten geld te verdienen aan dit boek. Dit kunstenaarsboek is dus ook een aanklacht tegen het geld, tegen het bezit.

M.B. is hier dubbel aanwezig. Als kunstenaar – want het boek was bedoeld als een catalogus – en als niet-kunstenaar – want hij wordt in zijn betekenis als kunstenaar ontkend. Zo verwijst dit ook weer naar het werk van M.B. zelf dat niet alleen een kritische houding tegenover het museum innam maar ook tegenover het kunstenaarschap zelf. Zoals M.B. zijn eigen dichtbundels in het gips verborg, zo wordt jaren later zijn plastisch werk in het typografisch zwart verborgen. En daar verschijnt hij dan weer: de enigmatische adelaar. De zwarte geometrische vlakken doen denken aan Malevitsj: het zich afkeren van de wereld.

De zwarte vlakken krijgen een eigen ritmiek. Het oorspronkelijke boek bevatte hoofdstukken over de affiches, de invitatiekaarten en de ‘open brieven’ van M.B.: wat we hier zien is zwart na zwart na zwart.

Het zwart verwijst uiteraard ook naar het boek ‘Un coup de dés jamais n’abolira le hasard’ van Mallarmé en de toeëigening ervan door M.B.: waar deze laatste de woorden van Mallarmé in de typografisch zwarte balken verborg, worden nu de beelden van M.B. zelf door het zwart bedekt.

Doorheen het boek worden zinnen van Sidiropoulos afgedrukt. We krijgen een ovidiaans spel van metamorfosen: woorden worden zwart, zwart wordt beeld, beeld wordt zwart, zwijgen wordt spreken, tonen wordt verbergen, betekenissen worden raadsels.

Op het einde van het boek wordt het zwart rood: rode letters en rode vlakken. De combinatie van woord en vlak heeft Dockx ook eerder toegepast voor zijn Gagarin-bijdrage in 2006. Daarna komt nog een gedeelte ‘groene’ foto’s van de M.B.-tentoonstelling in het Museum voor Schone Kunsten te Brussel. Het einde van het boek verwijst zo naar het begin (de kartonnen doos).

Dit boek is één van de zeldzame gevallen waar al het goede samenkomt: intelligentie, schoonheid, waarheid, aanklacht, autonomie, eerbetoon, dankbaarheid, zelfbewustheid. Meesterschap.