de ruimtes van balta – anne-marie durand (1)

door johan velter

Het werk van Anne-Marie Durand, afkomstig van Marseille maar levend in Nederland (ik zou elke dag met wenen beginnen), die werkt onder de naam van Balta (in Holland) kent een charmerende mengeling van intelligentie en naïviteit, dit laatste niet te begrijpen als onkunde, of wel willen maar niet kunnen maar als een bewuste tactiek om te grijpen. Wat te grijpen? De mens, zijn blik, zijn geest? De bedoeling? De mens verruimen, zijn geest, zijn blik.

Hoe de mens in de wereld staat is een belangrijke pijler van haar werk dat zich niet alleen in een fysieke ruimte profileert, er is ook het boek. In 2001 bracht ze een multipel uit, Bericht van de reiziger 1 (Archive secrète du voyageur), het doosje bevat een stempel met de tekst Bericht van de reiziger, en een aantal kaarten op klein formaat. De stempel verwijst naar paspoorten, douane, ambtenaren die toelating moeten geven dat een mens zich mag verplaatsen (of niet), elk kaartje staat voor een hindernis, ja goed, we moeten wel voet voor voet een stap zetten (Carte d’embarquement), er volgt een Droit de passage, Validité, enzovoort, de hindernissen zijn dus zelf gekozen. De keerzijde van die kaarten bevat een afbeelding met daarnaast een tekening, eerder een aantekening van Durand zelf, soms wordt de afbeelding ook bewerkt.

Het reizen is niet zomaar reizen maar een bewust ondergaan/begaan van grensoverschrijdingen, op een ‘naïeve’ manier wordt de mens gereduceerd tot stappen die gedocumenteerd moeten worden, stappen die een mens ook vrijwillig zet, hij bericht de achterblijvers van zijn aankomst, zijn vertier, zijn vertrek. Tussendoor zijn er de hondsdagen, het tekort aan water, het heimwee, alles wordt gedocumenteerd – de mens bestaat. Durand toont ons dit met humor, met afstandelijke wijsheid, het onopvallende maakt ze opvallend merkbaar.

Er is een voorliefde voor klasseren, rijtjes maken, lijstjes opstellen. Een amusant voorbeeld daarvan is, maar amusant mag niet begrepen worden als flauw, oppervlakkig, geestig, nee, het gaat om een opmerkzame geest die door schijnbaar losse gegevens toch een coherent geheel weet te zien, het boek Genius loci : vingt-trois itinéraires dans Marseille, aan de hand van straten, pleinen, plekken in Marseille vindt Durand ‘de geest van de plaats’, ze verdeelt de stad in een aantal ‘hoofdstukken’, La géométrie, Les couleurs, Le bonheur, daaronder rangschikt ze de namen van plaatsen. Bijvoorbeeld bij ‘het geluk’: rue des Joyeux, boulevard des Amis, rue des Bons-Voisins, place des Ancêtres, boulevard des Amoureux, impasse des Intimes, impasse de l’Harmonie. Op de rechterpagina wordt een huis in eenvoudige lijnen en met een minimum aan context maar betekenisvol afgebeeld, zo wordt Marseille niet alleen de plek van corruptie, drugs, belastingontduiking, Bernard Tapie, socialistenverraad en machtswellust maar in de eerste plaats een plek waar mensen leven, werken en wonen, geluk zoeken. En dit is misschien wel de kern van het werk van Anne-Marie Durand: de publieke ruimte wordt vermenselijkt, er zijn ruimtelijke ingrepen die een ontmoeting betekenen, een glimp van humaniteit laten zien. Zo heeft ze in Enschede ‘De straatkamer’ (2008) gemaakt, op de stenen in een hoek van de stad heeft ze een rasterwerk geschilderd, een ontmoetingsplek, minimaal aanwezig, niet opdringerig, dienstbaar, een teken is voldoende om aanwezig te zijn, er wordt niets opgelegd, men hoeft ook niet sociaal te zijn. Zelden is de sociale functie van kunst ook kunst, bij Balta is die evident aanwezig in haar kunst, dit is geen politieke toegeving van haar, geen modieus meegaan met subsidies: dit is wat ze is.

Dat ‘raster’ van ‘De straatkamer’ kwam ook al in haar werk Dessine-moi une marelle = Draw me a hopscotch (2001) voor. Een werk dat lichtjes op mail-art gebaseerd is. Het hinkelspel is, net zoals het knikkerspel, een symbool voor de jeugdjaren, onbezorgdheid, vrede, vrolijkheid, vrijheid en toch is er een zelfgeschapen kader en zijn er spelregels, die al dan niet gevolgd worden, het kind dat geen geschiedenis heeft, speelt een spel van en in de geschiedenis. Durand vroeg een aantal mensen uit andere landen hoe dat hinkelspel er bij hen uitzag, het resultaat is een boekje waarin de schetsen verzameld zijn, een beschilderde steen zoals die voor het hinkelen gebruikt werd, dit alles gevat in een doos.

Help u zelven is een boekje uit 2005, een ‘opdrachtwerk’ voor een galerie met dezelfde naam uit Winterswijk, de naam was dan ook nog overgenomen van een coöperatieve die in dat gebouw gevestigd was. Vandaag begrijpt men dit adagium als een egoïsme, oorspronkelijk was het ‘uzelven’ een klasse, de zinsnede getuigt van een klassenbewustzijn, wij moeten onszelf organiseren om onszelf te helpen, te redden. Dit door het heden verdorven, verdrongen idee ironiseert Durand in haar boekje: de raadgevingen persifleren de zelfhulprommel, zijn tegelijkertijd ernstig en waar. ‘Drink verstandig’, ‘Wees grillig’, het liberale beest raadt aan: ‘Wees elegant’ en trek daarom een drenkelingenjurk aan: